Mehmet Ali Başaran’ın ‘Ceza Hikayeleri’ isimli kitabı geçtiğimiz Ekim ayında Pınar Yayınları vasıtasıyla okurla buluştu. Kendi başından geçen ve alanda çalışan hukukçuların şahit oldukları hikayeleri anlatan Mehmet Ali Başaran’ın bu kitabında, benzerlerinden farklı olarak edebi yönünün ağır bastığı görülüyor. Kitabın tamamı gerçek ve yaşanmış hayat hikayelerinden oluşuyor.
Yayın dünyasında çeşitli meslek gruplarının (Avukat, Psikolog, Psikiyatr, Polis vd.) tecrübelerini anlattıkları kitaplara rastlamak mümkün. Polislerin yazmış olduğu meslek hikayelerinden oluşan kitapları okuduğumda hissettiğim şey; polis tutanaklarını okumaktan farksızdı. Genelde hikâyenin iskeleti ve olay örgüsü ne kadar çarpıcı olursa olsun; kurgusu olmayan, okuyucuyu öyküye çağırmayan, yavan ve soğuk bir dille yazılmış metinlerdi. Okuduğum hikayelerde neyin eksik olduğunu o yıllarda anlamasam da şimdi geri dönüp baktığımda şunları fark ediyorum.
Öncelikle metinlerde duygu ve insan eksikti. Olay kahramanları sadece tek boyutuyla anlatılıyor, diğer yönlerinden bahsedilmiyordu. Bu da okura kartondan yapılmış maket kahramanları dinliyormuş hissi veriyordu. Katil sadece katletmekten mi ibarettir? Hırsız, 24 saatinin tamamında hırsızlık yaparak mı yaşar? İyilerin sürekli iyi olduğu, kötülerinde sürekli kötü olduğu yapay bir dünyayı anlatıyor gibiydiler. Oysa hayat bolca gri noktaya sahiptir. İyilerin kötülük, kötülerin de iyilik yaptığı anlar vakidir.
İkinci olarak; anlatıcının mesleki ve kurumsal taassuba yenik düştüğü açıkça fark ediliyordu. Meslek mensuplarının işini yaparken daima mükemmele yakın davrandıkları anlatılıyor; zaaf gösterdiklerine, ihmallerine, zayıf yönlerine ya da korkularına dair bir cümleye rastlanmıyordu. Sanki burada bahsedilen görevliler ‘Hazır, daima hazır!’ ve ‘Polis uyumaz, acıkmaz, susamaz, korkmaz’ türünden sloganlarla tecessüm etmiş robotik varlıklardı.
Üçüncü olarak ise; olay örgüsünün ilahi bir kuralmışçasına doğrusal düzlemde ilerlemesiydi. Bunu yine tutanak yazma alışkanlığına bağlamak mümkün. Öyle ya, bir polis tutanağında kurmaca yapmanız, zamanın olağan akışını ileri geri esnetmeniz ya da ‘flaşbekler’ yapmanız pek de mümkün değildir.
Dördüncü olarak; bu kitapların yazarlarının aslında pek de iyi okuyucular olmadıklarını düşündüren birtakım emareler göze çarpıyordu. Bunlar hikayelerin yavanlığından, yazım ve imla hatalarının çokluğundan anlaşılabiliyordu.
Tam da bu noktada Ceza Hikayelerine dönelim. Mehmet Ali Başaran, her şeyden önce iyi ve dikkatli bir okur. Edebiyata karşılıksız bir sevgi besliyor. Yazımızın başında belirttiğimiz gibi edebi birikiminin ve türlere vakıf olmasının izlerine öykülerinde rastlamak mümkün. Kimi hikayelerde anlatımını dizelerle destekliyor, ilerletiyor; kimi hikayelerde ise‘nakavt’ edici sonu yine bir şiir dizesiyle yapıyor. Bazen de hikâyeyi bir soruyla sonlandırarak, asla bitmeyen bir öykü bırakıyor okuyucunun kucağına.
Hikayelerdeki karakterlere de değinmekte yarar var. Çünkü hikayelerin çoğu bu karakterler üzerinden ilerliyor. Bazı öykülerin kahramanlarını özellikle daha fazla tanımak istiyorsunuz. Ne yer, ne içerler, ne düşünür, ne hissederler, nasıl aşık olurlar? Siyah Hikaye isimli öyküde Ebubekir karakteri benim merak ettiklerimden bir tanesiydi.
Kelimelerin ya da yer adlarının etimolojik kökenlerine yapılan göndermeler de var kitapta. ‘Langa’ isimli öykünün hem girişi hem de bitirişi bu isme atıfta yapıyor. İçerik de anlatılan hikaye ile doğrudan uyumlu, langa: ‘dışarıda’ bırakılanların hikayesi.
Son olarak kitaptaki öykülerin toplamının bende uyandırdığı ilk his anlatılan hikayenin kahramanlarıyla hemhal olmak, empati yapmak oldu. ‘Langa’ isimli öyküyü okuyan birinin sokakta rastladığı bir fahişeye eskisi gibi bakmasına imkân kalmıyordu. Yargı sisteminin ilk aşamasında çeşitli görevler alan bir kolluk görevlisi olarak edindiğim ikinci ders ise ‘asla yargılama’ ilkesini yeniden hatırlamak oldu. Özellikle Bir Noktalama İşareti isimli öyküde bir isim yanlışlığından dolayı gözaltına alınıp, başka bir şehre götürülen ve gözaltı sürecinde bir dizi kötü muameleye maruz kalan mağdurun öyküsünü okuduktan sonra…
Kitabın arka kapağında da haber verildiği gibi: ‘Okur, başına geleceklere hazırlıklı olmalı…’